Thập kỷ dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc: Việt Nam đón được “sóng”?

Công nhân làm việc ở một nhà máy sản xuất điện thoại tại Việt Nam

Làn sóng kéo dài cả thập kỷ

Theo phân tích của Asia Times, quá trình chuyển dịch kéo dài cả thập kỷ của các nhà sản xuất sử dụng nhiều lao động từ Trung Quốc sang khu vực Đông Nam Á càng được đẩy nhanh hơn bởi những biện pháp giãn cách xã hội nghiêm ngặt tại nhiều thành phố của Trung Quốc từ tháng 3-5.

Các tập đoàn toàn cầu không thể “chống lại sự cám dỗ” về mức giảm lương và chi phí khác bằng việc di chuyển, kể cả với lĩnh vực công nghệ, vốn không bị ảnh hưởng quá mạnh so với nhà sản xuất hàng may mặc và sản phẩm cấp thấp hơn.

Dù vậy, những nhà hoạch định chính sách Trung Quốc được an ủi phần nào từ các số liệu cho thấy rằng nhiều công nghệ thay thế thậm chí còn hiện đại hơn đang đến với đại lục. Tuy nhiên, xuất hiện cảnh báo về việc sinh viên mới tốt nghiệp ở Trung Quốc bắt đầu chấp nhận mức lương tối thiểu trong các nhà máy do thiếu công việc lương cao.

Nhìn chung, dữ liệu về đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Trung Quốc không cho thấy sự di cư ồ ạt khỏi ngành sản xuất tại Trung Quốc. Cục Thống kê Trung Quốc (NBS) cho biết tốc độ tăng trưởng hàng năm của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Trung Quốc chậm lại khoảng 6% trong cả tháng 4 và tháng 5 từ mức 31,7% trong quý đầu năm nay. Tuy nhiên, mức tăng trưởng trung bình vẫn đạt 22,6% trong 5 tháng đầu năm nay so với một năm trước đó.

Đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao của Trung Quốc tăng 20,5% trong 5 tháng đầu năm nay so với một năm trước đó, so với mức tăng trưởng 27% so với cùng kỳ năm trước trong quý đầu tiên.

Sự chuyển dịch tất yếu

Hong Kong, Singapore, Hàn Quốc và Đài Loan từng được ca tụng là 4 “con rồng” châu Á giữa những năm 1960 và 1990 khi các nhà máy tại đây cung cấp cho thế giới phương Tây các sản phẩm giá rẻ.

Sau khi Trung Quốc bắt đầu mở cửa nền kinh tế vào những năm 1980, nhiều nhà sản xuất Hong Kong di chuyển lên phía Bắc đến đồng bằng sông Châu Giang và đồng bằng sông Dương Tử. Hong Kong sau đó được chuyển đổi thành một trung tâm tài chính châu Á trong khi Trung Quốc đại lục trở thành trung tâm sản xuất lớn nhất thế giới.

Nhà máy dệt ở Bangladesh

Những năm 2000, Trung Quốc bắt đầu tăng lương tối thiểu. Tại Quảng Châu, mức lương tối thiểu hàng tháng gần như tăng gấp đôi vào năm 2008 lên 860 tệ (128 USD) từ 450 tệ vào năm 2001. Lương tối thiểu tiếp tục tăng lên 1.895 tệ vào năm 2015 và đạt 2.100 tệ tương đương 313 USD vào năm ngoái.

Theo Statista, hiện tại, lương cơ bản của công nhân may mặc là khoảng 243 USD ở Indonesia, 190 USD ở Campuchia, 157 USD ở Myanmar và 95 USD ở Bangladesh.

Năm ngoái, ít nhất 11.000 công ty nước ngoài, chủ yếu ở các thành phố ven biển của Trung Quốc, hủy đăng ký kinh doanh. Trong khi đó, năm 2020, mức tăng ròng của công ty nước ngoài là 8.000.

Rủi ro của phi công nghiệp hóa

Xu Qiyuan, Phó giám đốc Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, chia sẻ xu hướng này có thể tốt với Trung Quốc, giúp tăng cường sự phát triển của chuỗi cung ứng khu vực.

“Miễn là các nhà sản xuất Trung Quốc có thể nhận được nhiều đơn đặt hàng hơn để tạo ra các sản phẩm có giá trị cao hơn, việc sản xuất sản phẩm cấp thấp hơn có thể chuyển sang các nước láng giềng”. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng sự di cư nhanh chóng của các nhà sản xuất có thể dẫn đến hiện tượng phi công nghiệp hóa.

“Cuộc cạnh tranh chiến lược với Mỹ cho đến nay vẫn là động lực lớn nhất”, Li Wei, giáo sư tại Đại học Renmin, Trung Quốc, cho biết.

Mỹ muốn cơ cấu lại chuỗi cung ứng theo hướng giảm phụ thuộc vào Trung Quốc

Li Wei cho biết tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu trở thành chiến lược kinh tế và ngoại giao quan trọng nhất của Mỹ kể từ khi ông Biden nhậm chức vào đầu năm 2021. Vị này cho biết chiến lược nhằm đẩy nhanh sự di cư của các nhà sản xuất khỏi Trung Quốc để Mỹ có thể giảm bớt sự phụ thuộc vào nước này.

“Tác động của chiến lược chuỗi cung ứng của Mỹ với Trung Quốc có thể lớn hơn nhiều so với các mức thuế bổ sung áp lên hàng hóa Trung Quốc, trong khi tác động lâu dài sẽ không thể đảo ngược”, Li Wei nói.

Giáo sư cho rằng Trung Quốc nên thiết lập quan hệ chặt chẽ hơn với các nước châu Âu và duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Nhật Bản và Hàn Quốc, dù hai nước sau này cũng đang giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Đồng thời, Trung Quốc nên phát triển thêm nhiều sản phẩm mới và thúc đẩy cuộc cách mạng công nghiệp.

Việt Nam đón được “sóng” sản phẩm công nghệ?

Sau khi nhiều nhà sản xuất dệt may và đồ nội thất ở Trung Quốc chuyển đến Bangladesh và Indonesia trong thập kỷ qua, làn sóng di chuyển sản xuất hiện nay chủ yếu liên quan đến sản phẩm điện tử tiêu dùng như điện thoại thông minh, máy tính bảng…

Việt Nam là cứ điểm sản xuất điện thoại thế giới

Từ năm 2013-2015, một số nhà sản xuất máy in Nhật Bản như Fuji Xerox, Kyocera và Canon công bố kế hoạch chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam do lương nhân công ở Trung Quốc và các chi phí khác tăng nhanh.

Năm 2014, Samsung Electronics của Hàn Quốc cho biết sẽ tách khỏi Trung Quốc và xây dựng nhà máy sản xuất điện thoại thông minh mới ở Việt Nam với giá trị 3 tỷ USD.

Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng trong năm 2018 và năm ngoái, chính quyền Joe Biden tuyên bố “cơ cấu lại” chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngày càng có nhiều dây chuyền sản xuất chuyển từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, trong đó Việt Nam nổi lên như điểm đến tiềm năng.

Trong những năm gần đây, các nhà sản xuất điện thoại thông minh Trung Quốc Huawei, Oppo và Xiaomi mở rộng sản xuất tại Việt Nam, nơi có lợi thế gần với tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc.

Theo Counterpoint, thị phần toàn cầu của smartphone “made in” Trung Quốc giảm dần xuống 67,4% vào năm ngoái từ 75% năm 2016 trong khi thị phần điện thoại di động sản xuất tại Ấn Độ và Việt Nam đang dần tăng lên.

Theo Gartner, năm ngoái, Hong Kong và Trung Quốc đại lục xuất khẩu điện thoại di động trị giá 160 tỷ USD với thị phần khoảng 60% trong khi Việt Nam bán điện thoại di động trị giá 39 tỷ USD với thị phần khoảng 15%.

Apple chuyển một số hoạt động sản xuất iPad ra khỏi Trung Quốc và sang Việt Nam sau khi gián đoạn chuỗi cung ứng và hậu cần do dịch bệnh ở Trung Quốc. “Táo khuyết” cũng sẽ sản xuất iPhone 13 tại nhà máy Foxconn gần Chennai, Ấn Độ.

Các biện pháp cấm vận đẩy nhanh “dòng chảy” sản xuất khỏi Trung Quốc. Tuy vậy, những nước châu Á khác khó thay thế Trung Quốc trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu trong tương lai gần.

Thất nghiệp là vấn đề của Trung Quốc

Cuối tháng 5, Trung Quốc bắt đầu nới lỏng các quy định về giãn cách để thúc đẩy nền kinh tế.

NBS cho biết 18,4% người từ 16-24 tuổi ở khu vực thành thị thất nghiệp trong tháng 5. Tỷ lệ giảm so với tháng trước nhưng vẫn cao hơn mức trần cả năm là 5,5%.

Truyền thông Trung Quốc vừa tranh luận sôi nổi về việc nhà sản xuất điện tử ở Quảng Đông trả lương cho công nhân trẻ 9 tệ tương đương 1,35 USD một giờ làm.

Theo đó, một người làm việc 10 tiếng một ngày, không có ngày nghỉ, chỉ có thể kiếm được 2.700 tệ mỗi tháng, thấp hơn khoảng 33% so với mức 4.000 nhân dân tệ trước đây. “Thật không may khi nhiều sinh viên tốt nghiệp đại học phải làm những công việc này vì không có lựa chọn nào khác”.

Công nhân nhà máy Trung Quốc được trả 1,35 USD một giờ trong khi mức lương tối thiểu ở Mỹ là 16 USD một giờ.