Cần bộ lọc “mới” để lựa chọn nhà đầu tư nước ngoài tương xứng

“Nỗi lo” không phải không có lý?

Vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đã và đang chảy vào Việt Nam, nhiều cam kết lớn được đưa ra, nhiều dự án vẫn đang tiếp tục được khởi công.

Song theo ông Nguyễn Văn Toàn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài (VAFIE), về mặt chất lượng của các dự án FDI tính đến thời điểm này vẫn nhiều hạn chế như dự án công nghệ cao từ những nền kinh tế phát triển vào Việt Nam là khá ít, đồng thời số doanh nghiệp thành lập các Trung tâm nghiên cứu và phát triển (R& D) còn chưa đáng kể.

“Hơn thế nữa, khu vực kinh tế FDI mặc dù là động lực quan trọng với tốc độ tăng trưởng luôn cao hơn các khu vực kinh tế khác trong nền kinh tế, song nhiều doanh nghiệp FDI đóng góp vào ngân sách nhà nước chưa tương xứng với quy mô dự án cũng như những ưu đãi được hưởng”, ông Toán quan ngại.

Những quan ngại này không phải là không có cơ sở.

Báo cáo tổng hợp, phân tích báo cáo tài chính năm 2020 của hơn 25.100 doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI) đến từ 30 quốc gia, vùng lãnh thổ đang đầu tư kinh doanh tại Việt Nam được Bộ Tài chính ghi nhận, hơn 14.100 doanh nghiệp FDI khai báo lỗ, chiếm 56% tổng số doanh nghiệp. Tổng số lỗ của các doanh nghiệp lên tới 151.000 tỉ đồng.

Trong khi đó, tổng tài sản của các doanh nghiệp khai báo lỗ này vẫn đạt khoảng 2,47 triệu tỉ đồng, tăng 22% so với năm 2019. Doanh thu của các doanh nghiệp FDI đang báo lỗ trong năm 2020 đạt 1,07 triệu tỉ đồng, tăng 27% so với cùng kỳ năm trước.

Kết quả khảo sát diện hẹp của Bộ Khoa học và Công nghệ tại một số khu công nghiệp trên cả nước cũng chỉ ra, số doanh nghiệp FDI có công nghệ tiên tiến, hiện đại rất thấp, chỉ khoảng 5%.

Các dự án FDI tại Việt Nam hiện nay chủ yếu có công nghệ ở mức trung bình, khoảng 80% số doanh nghiệp, trong đó từ 30 - 40% sử dụng công nghệ xuất xứ Trung Quốc. Số doanh nghiệp FDI sử dụng công nghệ lạc hậu hiện nay chiếm khoảng 15%, dẫn tới nguy cơ, thách thức về tiêu tốn năng lượng, cạn kiệt tài nguyên.

Bên cạnh đó, có 85% số doanh nghiệp FDI có 100% vốn nước ngoài, điều này đã hạn chế đáng kể khả năng chuyển giao, lan tỏa công nghệ từ khu vực doanh nghiệp FDI sang khu vực doanh nghiệp trong nước.

Báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội mới đây, Chính phủ một lần nữa nhấn mạnh sự hạn chế trong kết nối doanh nghiệp nội - ngoại, rằng còn ít doanh nghiệp Việt tham gia được chuỗi giá trị toàn cầu.

Thẩm định báo cáo của Chính phủ, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cũng đã nhấn mạnh việc công nghiệp hỗ trợ, mức độ liên kết doanh nghiệp nội ngành, liên ngành và liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI còn nhiều hạn chế.

Từ tiêu chí "2 ít, 3 cao" của tỉnh Bắc Ninh

Với tổng kinh phí đầu tư 6 triệu USD, Trung tâm sản xuất giải pháp phân phối điện hiện đại tại Việt Nam của Tập đoàn ABB được đưa vào hoạt động tại Bắc Ninh.

Theo ông Alessandro Palin, Phó chủ tịch Tập đoàn ABB, hệ thống nhà máy mới được xây dựng theo chuẩn chứng nhận quốc tế về công trình xanh, trong đó vật liệu lợp mái được đảm bảo có khả năng dẫn nhiệt và thu gom lượng mưa tối ưu, đáp ứng các tiêu chuẩn cao nhất về quản lý chất lượng không khí cùng khả năng lắp đặt các tấm pin hấp thụ năng lượng mặt trời.

“Trung tâm sản xuất mới sẽ có thể đạt công suất đưa ra thị trường 2000 tủ điện trung thế và 700 giải pháp hợp bộ sẵn sàng vận hành phục vụ cho phân phối điện năng hàng năm, trong đó, toàn bộ dây chuyền sản xuất được thiết kế và lắp đặt tinh gọn, tương tự như hệ thống đang được ứng dụng tại Châu Âu” đại diện ABB nhấn mạnh.

Là địa phương có diện tích nhỏ, nhưng lại có nhiều dự án đầu tư hoạt động, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Hương Giang cho biết, chủ trương hướng đến thu hút FDI của tỉnh theo hướng “2 ít, 3 cao”.

“2 ít - tức là sử dụng ít đất, sử dụng ít lao động, bởi hiện các KCN tập trung trong tỉnh có quy mô trên 300 nghìn lao động với quy mô này số lao động địa phương chỉ đáp ứng được 25%, còn lại là lao động nhập cư.

Lượng lao động nhập cư lớn sẽ tạo áp lực cho hạ tầng của tỉnh, vì vậy tập trung những dự án sử dụng ít lao động cũng là để giảm áp lực lên hạ tầng kinh tế - xã hội của địa phương.

“3 cao” chính là thu hút các dự án có vốn đầu tư cao, hiệu quả cao để thu về ngân sách cao và hàm lượng công nghệ cao”, bà Hương lý giải cho lựa chọn của địa phương.

Cần thiết xây dựng bộ tiêu chí thống nhất

Thực tế, các xu hướng đầu tư hay lựa chọn dòng vốn này gần đây là tích cực. Tuy nhiên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Bộ KH&ĐT) cho rằng, đầu tư xanh, hàm lượng công nghệ cao và đóng góp cho ngân sách cho địa phương ... chỉ là ba trong những khía cạnh mà Việt Nam quan tâm.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chính thức đưa ra lấy ý kiến công luận về Bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư nước ngoài. Bộ tiêu chí này bao gồm 36 chỉ tiêu, với 25 chỉ tiêu về kinh tế, 7 chỉ tiêu về xã hội và 4 chỉ tiêu về môi trường.

Chỉ riêng về kinh tế, đã có tới 25 tiêu chí, trong đó có 6 chỉ tiêu phản ánh quy mô, đóng góp vào sự phát triển kinh tế của khu vực FDI, như tốc độ tăng trưởng GDP khu vực FDI, tốc độ tăng trưởng vốn FDI, hay tốc độ tăng trưởng vốn thực hiện…

Trong khi đó, nhóm tiêu chí để đánh giá về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp FDI có tới 10 chỉ tiêu, như lợi nhuận trước thuế, tỷ suất lợi nhuận ròng trên tổng tài sản của doanh nghiệp FDI, tỷ trọng xuất khẩu, tỷ trọng nhập khẩu…

Chưa kể, còn có 3 chỉ tiêu liên quan đến vấn đề đóng góp ngân sách, như số nộp ngân sách nhà nước của doanh nghiệp FDI, tốc độ tăng trưởng nộp ngân sách… Ngoài ra, còn có 2 chỉ tiêu về tác động lan tỏa của khu vực FDI, bao gồm tỷ lệ sử dụng nguyên vật liệu đầu vào trong nước, tỷ lệ doanh nghiệp FDI có liên kết với doanh nghiệp trong nước…

Ông Nguyễn Văn Toàn cho biết, khi xây dựng bộ tiêu chí này, Bộ KH&ĐT mong muốn xây dựng được một bộ công cụ để phân tích, đánh giá chất lượng hoạt động của khu vực FDI, qua đó có sự điều chỉnh chính sách cho phù hợp, nhằm phục vụ định hướng thu hút đầu tư vào những dự án có quy mô lớn, thuộc các ngành công nghệ cao, đổi mới sáng tạo, có sự lan tỏa, giá trị gia tăng cao và đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội của Việt Nam…

Ông Toàn kỳ vọng, đây không chỉ cơ sở đánh giá nguồn vốn FDI đã thực hiện mà còn là cơ sở để các bộ ngành, các ban quản lý và các UBND, các Sở Kế hoạch và Đầu tư lưu ý khi lựa chọn các dự án đầu tư mới phải căn cứ vào tiêu chí đánh giá và hiệu quả đầu tư nước ngoài.

“Ít nhất, dự án được chọn phải đáp ứng được phần lớn về chỉ tiêu về môi trường, về ngân sách, về tăng trưởng, về nguồn nhân lực, về công nghệ, về khoa học công nghệ, về ý thức xã hội của doanh nghiệp...

Nếu những chỉ tiêu này được thống nhất từ Trung ương đến địa phương, các cơ quan quản lý nhà nước cũng như các doanh nghiệp Việt Nam thì chúng ta sẽ chọn lựa được những nhà đầu tư tương xứng với nhu cầu phát triển kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn theo hướng bền vững”, Phó Chủ tịch VAFIE nhấn mạnh.